Türk Edebiyatında Öykünün Serüveni: Yazarın Okurun ve Metnin Yolculuğu

Bu seminer dizisinde “edebiyat okuyarak hayatı anlayabilir miyiz”, “nasıl daha iyi bir eleştirel okur oluruz”, “yazmak için okumalı mıyız” gibi sorulardan hareketle kurmacanın temel kavramlarını çağdaş öyküler üzerinden tartışacak; yaratıcı ve eleştirel bir okurluk için gerekli edebi araç ve yöntemleri ortaya koymaya çalışacağız. Olay örgüsü, anlatıcının konumu, karakter, ortam gibi kurmacanın unsurları; metnin anlamı, metin ve okur ilişkisi; tarihsel ve politik bağlam gibi kavram ve sorunsalları ayrıntılı olarak inceleyecek; bireyin hikâyesinin merkezde olduğu realist anlatıdan temsil kavramının sorunsallaştırıldığı modernist metinlere ve gerçekliğin bir yanılsamadan ibaret olduğu oyuncu postmodernist anlatıya uzanan edebiyat serüvenini  Sabahattin Ali’den Ahmet Hamdi Tanpınar’a, Sait Faik’ten Nezihe Meriç’e, Sevim Burak’tan Füruzan’a, Bilge Karasu’dan Murathan Mungan’a Türkiye’de öykünün tarihine paralel olarak ele alacağız.

1.Hafta: Neden Hikâye Anlatırız? Hikâye anlatıcılığından modern öyküye uzanan süreci, hikâyenin hikâyesini konuşacağız. Öykü türünün roman türünden neden ayrı bir tür olduğunu, sayfa sayısı dışında bu ayrımı temellendiren öyküye has unsurları çağdaş öykü kuramları eşliğinde tartışacak; neden ve nasıl hikâye anlatıyoruz sorusuna cevap vermeye çalışacağız. Türk edebiyatında geleneksel hikâyeden modern öykü türüne geçişin tarihine bakacağız.

2.Hafta: Anın ve Gerçeğin Hikâyesinden İzlenimci Bakışa: Ardından Türkçede modern öykünün kurucu isimlerinden Memduh Şevket Esendal ve Sabahattin Ali’nin öyküleriyle gerçekçi ve toplumcu gerçekçi öykünün öne çıkan özellikleri üzerinde duracağız. Dünya edebiyatında izlenimci kısa öykünün ustası kabul edilen Chekhov öykücülüğünü, izlenimciliğin edebiyattaki rolünü konuşacak ve ardından Türkçede modern öykünün bir başka kurucu ismi Sait Faik Abasıyanık’ın öyküleriyle şehirli modern bireyin, küçük insanların hikâyesine odaklanacağız.

3.Hafta: Tekinsizlik ve Bilinçdışı Anlatıları: E.T. Hofmann’dan Edgar Alan Poe’ya doğaüstünün, rüyaların ve nihayet bilinçdışının modern öyküde nasıl ele alındığını inceleyecek ve Türk edebiyatında rüya ve bilinçdışı kavramları üzerine öykülerini inşa etmiş Ahmet Hamdi Tanpınar’ın bir uzun öyküsünü tartışacağız.

4.Hafta: Taşradan Şehre: Edebiyatımızda taşranın, taşra sıkıntısının nasıl öyküleştirildiğini, taşra ile modern bireyin ilişkisini Yusuf Atılgan öykülerinden örnekledikten sonra Nezihe Meriç’le şehirli kadınların şehirde ya da taşradaki sıkışmışlıklarını modernist unsurlarla yüklü öyküleriyle ele alacak, Meriç’in bilinçakışı kullanımını inceleyeceğiz.

5.Hafta: Sınıfsallık ve Cinsiyet: Toplumcu gerçekçi duyarlıklarla biçimsel arayışlarını sürdüren Firuzan’ın taşrasını, yoksullarını ele aldıktan sonra Tomris Uyar’ın farklı sınıfsal katmanlardan kadınların ve erkeklerin incelikli hikâyelerini nasıl anlattığını inceleyeceğiz.

6.Hafta: İmge ve Doğanın Üstkurmacası: Modernist, postmodernist arayışlarla biçimlenen, insanın ve insandışı varlıkların, yeryüzünün, doğanın, doğaüstünün dahil olduğu öyküleri ve zengin imgesel diliyle Bilge Karasu’nun avangart öykücülüğünü konuşacak; ardından şairliğini imgesel diliyle öykülerine taşıyan, parçalı, katmanlı anlatılar kuran Murathan Mungan’ın bu çok katmanlı meta-kurmacalarını parçalarına ayırarak inceleyecek ve görünenin ardına gizlediklerini ortaya koymaya çalışacağız.

7.Hafta: İktidar, Aile ve Tarih: Parçalı, kopuk, imge yüklü metinleriyle realist öykü anlayışının tamamen karşısında duran, yoğun biçimsel arayışların ardında Türkiye tarihinin konuşulmayan anlarına, olaylarına göndermeler yapmaktan çekinmeyen Sevim Burak’ın öyküleriyle modernist öykünün toplumsal bağlarını inceleyecek; Türk edebiyatının korkusuz yazarı Leyla Erbil’in yaşanan her anla, ülkesinin geçmişiyle, iktidarla, aileyle hesaplaşan, dilin sürekli isyan ettiği öykülerini çağdaş sinema ve dünya edebiyatıyla ilişkilendirerek örnekleyeceğiz.

8.Hafta: Parçalanan Bireyler ve Metinlerarasılık: Hamlet’ten yeraltı insanına pek çok kurmaca kahramanın izlerini taşıyan tutunamayan karakterlerin yaratıcısı Oğuz Atay’ın öykülerini kaynakları ve metinlerarası özellikleriyle birlikte ele alacağız.

Okunacak Öyküler:

Memduh Şevket Esendal, “Hayat Ne Tatlı”. Hikâyeleri içinde.

Sabahattin Ali, “Ayran”. Büyümenin Tarihi veya Bütün Hikâyeleri içinde.

Sait Faik, “Mahalle Kahvesi”, “Yılan Uykusu”. Mahalle Kahvesi ve Alemdağ’da Var Bir Yılan içinde.

Ahmet Hamdi Tanpınar, “Abdullah Efendi’nin Rüyaları” Bütün Hikâyeleri içinde.

Yusuf Atılgan, “Bodur Minareden Öte”, “Saatlerin Tıkırtısı”. Bütün Hikâyeleri içinde.

Nezihe Meriç, “Boşlukta Mavi”, “Bozbulanık”. Hikâyeler içinde.

Bilge Karasu, “Avından El Alan”. Göçmüş Kediler Bahçesi içinde.

Sevim Burak, “Sedef Kakmalı Ev”. Yanık Saraylar içinde.

Leyla Erbil, “Vapur”. Hallaç içinde.

Firuzan, “Nehir”, “Taşralı”. Bütün Hikâyeleri içinde.

Tomris Uyar, “Gecegezen Kızlar”, “Sevdadır” Gecegezen Kızlar içinde.

Murathan Mungan, “Binali ile Temir”. Cenk Hikâyeleri içinde.